Funkcje kognitywne czyli 16 typów osobowości
Funkcje kognitywne, zwane poznawczymi stały się podstawą do rozwoju psychologii poznawczej. Analiza funkcji kognitywnych przyczyniła się do stworzenia przez Gustawa Junga teorii 16 typów osobowości. Poznaj rodzaje, zasady działania oraz zaburzenia funkcji poznawczych.
Co to są funkcje kognitywne?
Funkcje kognitywne (po angielsku cognitive function) to inaczej procesy poznawcze, dzięki którym mamy zdolność do odbierania, przetwarzania i reagowania na bodźce płynące z otoczenia.
Funkcje poznawcze służą nam do codziennego przyswajania wiedzy i zdobywania nowych umiejętności, dzięki czemu możemy prawidłowo funkcjonować w świecie.
Podział funkcji kognitywnych
Wyróżnia się sześć rodzajów procesów poznawczych, do których należą: percepcja, uwaga, pamięć oraz mowa i myślenie. Pierwsze trzy zalicza się do tzw. podstawowych funkcji kognitywnych, pozostałe do złożonych funkcji poznawczych.
Elementarne funkcje kognitywne:
Percepcja — czyli postrzeganie, pozwala na odbieranie informacji z otoczenia za pomocą wszystkich zmysłów. Percepcja sensoryczna odpowiada za możliwość rozpoznawania i nazywania przedmiotów oraz określania ich za pomocą wzroku, słuchu, dotyku, węchu i smaku oraz za orientację przestrzenną.
Uwaga — nazywana inaczej koncentracją, pozwala nam wybrać istotne dla nas w danej chwili pochodzące z otoczenia bodźce lub sygnały wysyłane przez ciało. Bez uwagi nie bylibyśmy w stanie myśleć logicznie, uczyć się, a nawet wykonywać codziennych czynności.
Pamięć — jest złożoną funkcją kognitywną polegającą na kodowaniu, przetwarzaniu i odzyskiwaniu danych. Stanowi podstawę przyswajania wiedzy i umiejętności. Jej działanie jest ściśle powiązane z uwagą. Pamięć dzielimy na pamięć krótkotrwałą i długotrwałą oraz na pamięć świadomą (np. recytacja wiersza) i nieświadomą (np. jazda na rowerze).
Złożone funkcje kognitywne:
Mowa — czyli funkcje językowe, które pozwalają nam na wyrażanie myśli i porozumiewanie się z otoczeniem za pomocą słów i gestów (język migowy).
Myślenie — tę skomplikowaną funkcję kognitywną można określić jako zdolność do zintegrowania posiadanych informacji oraz ustalenia zależności między nimi. Myślenie pozwala nam między innymi na prowadzenie rozmów, realizację planów, a także tworzenie abstrakcyjnych scenariuszy.
Zaburzenia funkcji poznawczych
Na zaburzenia funkcji kognitywnych ma wpływ szereg czynników, do najczęstszych przyczyn zaburzeń funkcji poznawczych zalicza się:
- wrodzone lub okołoporodowe uszkodzenia mózgu (np. MPD, wodogłowie),
- choroby neurologiczne (udar),
- urazy czaszki,
- zaburzenia psychiczne (schizofrenia, depresja),
- przyjmowanie / odstawianie substancji psychoaktywnych.
Natomiast do głównych kategorii zaburzeń funkcji poznawczych zaliczane są zaburzenia świadomości oraz procesy otępienne.
Zaburzeniom świadomości towarzyszą zmiany w normalnym funkcjonowaniu poznawczym, takie jak niezdolność do prawidłowego mówienia, zaburzenia koncentracji, niekontrolowanie emocji czy zaburzenia orientacji przestrzennej.
Procesy otępienne to postępujące i trwałe schorzenia i w ich przypadku zaburzeniu może ulec każda z funkcji kognitywnych. Najczęściej występują one w chorobach geriatrycznych, w których chorzy tracą zdolność logicznego myślenia korzystania z pamięci, a nawet mówienia.
Funkcje kognitywne, a teoria osobowości
Na podstawie funkcji kognitywnych powstała najbardziej znana typologia, a jej twórcą był Carl Gustav Jung, szwajcarski psychiatra i psycholog, który wyróżnia 8 typów poznawczych:
- I introversion — introwersję,
- E extraversion — ekstrawersję,
- N iNtuition — intuicję
- S Sensing — wyczuwanie,
- J Judging — osądzanie,
- P Perception — postrzeganie,
- T Thinking — myślenie,
- F Feeling — uczuciowość.
Wymienione typy wzajemnie się mieszają i tworzą 16 typów osobowości. Każdy z typów osobowości używa dwóch funkcji ekstrawertycznych i dwóch funkcji introwertycznych. Jednak nie możemy mieć jednocześnie introwertycznej i ekstrawertycznej wersji tej samej cechy. Dostępne są testy, za pomocą których można określić swój typ osobowości.
Wszystkie funkcje kognitywne prawie zawsze ze sobą współpracują i do jednej aktywności używamy kilku procesów poznawczych. Dlatego warto korzystać ze zdolności naszego mózgu i ciała do wyrównywania deficytów oraz rozwoju i ćwiczyć nasze funkcje kognitywne. Dobrym sposobem na trenowanie funkcji kognitywnych są wszelkie aktywności umysłowe: krzyżówki, gry logiczne i pamięciowe, a nawet udział w konstruktywnej dyskusji.